t Natuurlijk Huus een ’t Leemhuus zijn als huis en activiteitencentrum enerzijds het resultaat van de keuzes die we tijdens de bouw ervan zagen als de beste keus. Anderzijds herbergen ze een filosofie die in welke ontwikkelingsfase dan ook altijd stand houdt.
Filosofie
Die filosofie zit verborgen in het woord ‘natuurlijk’: duurzaam en ecologisch, logisch en haalbaar’. Als je iedere keus die je te maken hebt, langs die meetlat legt, kom je altijd op de volgens ons beste keus uit. We beginnen bij beslissingen iedere keer aan de basis. We stellen ons niet de vraag wat gangbaar is, hoe het altijd gedaan wordt of wat anderen er van zullen vinden. Nee, we gaan terug naar de vraag wat we eigenlijk willen en hoe je dat het meest natuurlijk in kunt vullen. Via die weg kom je altijd bij de beste oplossing terecht binnen de mogelijkheden van dat moment. Die mogelijkheden veranderen in razendsnel tempo, maar als je heel basaal denkt, blijken er ook opvallend veel oplossingen onveranderd of blijken ‘vroegere’ keuzes minstens zo natuurlijk als nieuwe inzichten. Neem de damp open muren volgens de bouwmethodes van vroeger, die zijn veel beter voor een gezond binnenklimaat dan de later ontwikkelde betonnen muren die geen vochtregulatie dulden.
Het bouwproces is een aaneenschakeling van keuzes maken en besluiten nemen geweest, zoals dat overigens in ieder bouwproces gaat. Dat de keuzes iedere keer natuurlijk moesten zijn, vereenvoudigde dat proces eerder, dan dat het er moeilijker op werd. Er vielen simpelweg iedere keer een heleboel opties af.
Een bouwteam heeft voor aanvang en gedurende de bouw stap voor stap het huis gerealiseerd. Iedere week bij elkaar komen, iedere week vooruitgang boeken, iedere week onder ogen zien wat wel en wat niet mogelijk was. Daarbij was naast de inbreng van opdrachtgevers de kennis van ontwerper Herman Harms, de aannemer (bouwbedrijf Gebr Meijer) en de installateur (Willemsen Installatie) van groot belang, net als de wil van betrokken partijen er ook daadwerkelijk een zo natuurlijk mogelijk huis van te maken. Wil je een natuurlijk huis bouwen, dan is zo’n bouwteam van harte aan te bevelen omdat je dan werkende weg nog in kunt breken in het proces.
Architectuur
Een huis bouwen begint met de architectuur ervan. Anders dan in de meeste buitenlanden zijn we in Nederland dan vaak overgeleverd aan planmakers en projectontwikkelaars. Die willen zo veel mogelijk huizen bouwen en als het even kan in een mooie vorm gerangschikt voor als je het bouwplan vanuit de lucht bekijkt.
Waarom niet alle huizen naar het zuiden gebouwd? Je maakt dan optimaal gebruik van de zon en dus van de warmte. Maar architectuur is meer dan je huis op het zuiden bouwen, veel meer.
‘t Natuurlijk Huus is gebouwd op de zon. De zon komt op in het oosten, straalt het lekkerst in het zuiden en gaat onder in het westen.
De slaapkamers van het huis zijn daarom noord-oost gesitueerd. Je hebt daar de minste warmte nodig, daarbij blijft het er in de zomer lekker koel. Het is een genot wakker te worden met de opkomende zon in je slaapkamerraam. De slaapkamers hebben niet veel raam, want daarmee verlies je te veel warmte of haal je teveel kou binnen.
De keuken is op het oosten gebouwd. Daar begint je dag. De groentetuin is aan die kant neergelegd. Net als de dag begint de lente aan die kant. Nieuw leven inde groentetuin.
De kamer is op het zuiden gesitueerd. De leefruimte waar je overdag het meest vertoeft, wordt heel wat dagen gratis en voor niets door de zon op temperatuur gehouden. De zuidkant van het huis heeft ook veel ramen, zodat de zon vrij spel heeft. De siertuin is uiteraard aan de woonkamer gekoppeld. Daar sieren bloemen het uitzicht.
Wat je overdag ook te doen hebt, het is altijd aangenamer als je ook van de zon kunt genieten.
Aan de westkant van de woonkamer is de tv neergezet. De avondzon verwarmt die ruimte op het moment dat je daar het meest zit. Ook het terras is aan de westzijde bedacht. Het zijn toch de avonden waarop je doorgaans de meeste tijd hebt buiten te zitten. En buiten zitten wordt alleen maar mooier als je de zon kunt zien zakken. In het najaar bereidt de natuur zich voor op de winter, fruitbomen geven ons snel nog even een gezonde voorraad voedsel mee, daarom hebben we onze fruitbomen ook op het westen neergezet.
Wil je meer weten over de inrichting van slaapkamers, ga dan naar de ‘digitale rondleiding’. Ben je op zoek naar informatie over de fruitgaard, ga dan naar ‘natuurlijk buiten’.
Tot zover de plattegrond van ‘t Natuurlijk Huus. Architectonisch zijn veel meer slimmigheden toegepast. Daarbij ging het niet om innovatie of technologie, maar meer om logisch nadenken.
Grasdak
Een grasdak is in aanschaf anderhalf keer duurder dan een pannendak. Maar je krijgt er heel voor terug. Een grasdak zorgt voor een koel huis in de zomer en een warm huis in de winter. Dat heeft te maken de isolerende werking. Geen warmte naar binnen, geen warmte naar buiten. Een grasdak houdt ook de kou van de winter buiten.
Ander voordeel van een grasdak is dat het geluid isoleert. Langs een drukke weg is dat een enorm voordeel. ‘t Natuurlijk Huus is landelijk gelegen, dus last van geluidsoverlast is er niet. Dat het dak geluid dempt merk je echter wel als het regent of stormt. Dat zíe je, maar je hoort het bijna niet.
Derde voordeel van een grasdak: het is natuurlijk. Het is mooi, het is groen en er bloeien zo maar klaprozen op. Vooral in de bebouwde omgeving, waar steeds meer tuintjes ook betegeld worden, is een grasdak een verademing voor vogels en andere fauna.
Specifiek voor ‘t Natuurlijk Huus – zonder verdiepingsvloer – geldt dat het dak opgaat in de licht glooiende landelijke omgeving.
Omdat er op het dak zonnepanelen liggen hebben we bij ‘t Leemhuus het grasdak achterwege gelaten. Maar we hebben wel tweedehands dakpannen gebruikt. Die zijn de helft goedkoper, gaan ook nog een leven lang mee en nieuwe pannen worden ook al snel oud.
Overstek
Het huis heeft overal een overstek van zeventig centimeter. Daardoor schijnt de zon in de zomer niet fel naar binnen, in de lente en herfst juist wel. Dus als de zon niet krachtig is verwarmt ze het huis. Is de zon op zijn sterkst, dan zorgt een overstek voor schaduw in huis.
Het overstek is ook belangrijk voor een droge buitenmuur. Het gebeurt niet al te vaak dat harde wind en regen de buitenmuren lang teisteren. Grote voordeel daarvan is dat die muur niet drooggestookt hoeft te worden. Want dat is de praktijk: de verwarming van binnen stookt via de spouwruimte ook de buitenmuur droog. Dat is verloren energie. Een langduriger droge buitenmuur kan tot tien procent in de stookkosten schelen.
De maat nemen
Bij het tekenen van de plattegrond van ‘t Natuurlijk Huus zijn de ruimtes slim benut. Zo zijn de slaapkamers niet breder dan vier meter. Dan past er een kamerbreed tapijt in. Wil je planken vloeren, kies dan voor een breedte van bestaande houtlengtes. In grenen en vuren zijn dat vaak lengtes van 390 centimeter of 420 centimeter.
Achter de entreedeur van de slaapkamers is steeds een uitsparing van zestig centimeter gemaakt in plaats van de gebruikelijke 25 centimeter. Die 25 centimeter ben je kwijt. Van die zestig centimeter kun je een grote kledingkast met schuifdeuren maken.
Bepaal vooraf of je wastafels op de slaapkamers wil. Doe je dat wel, dan kan de badkamer aanzienlijk kleiner terwijl de slaapkamer er eigenlijk niet groter voor hoeft. En je voorkomt een ochtendspits op de badkamer.
Strobaal en kalkhennep
Onze vergaderlocatie ’t Leemhuus is hout-skelet gebouwd, wat wil zeggen dat de dragers van het gebouw van een houten skelet zijn. Binnen dat skelet zijn aan de lange wanden strobalen opgestapeld als isolatielaag. Aan de kopse kanten is gekozen voor kalkhennep. Zowel stro als hennep zijn lokale en herwinbare grondstoffen. Voor gebruik in de bouw hoef je er dus niet kilometers mee te slepen en het geeft – mits je het verbouwt in de regio – biodiversiteit aan de landbouwgewassen (nu vooral maïs) waar de bijen heel blij mee zijn. Maar bovenal is de isolatiegraad van stro en kalkhennep heel hoog.
Stro en hennep zijn zowel binnen als buiten afgewerkt met hout en leem. Daardoor zijn de muren ademend. Ze absorberen vocht als er veel mensen binnen zijn. Dat geeft blijvend een heerlijk binnenklimaat. Bijkomend voordeel is dat je makkelijker verwarmt. In een meer vochtige ruimte moet je al die vocht namelijk ook mee verwarmen. Strobalen zorgen trouwens ook voor heel mooie vensterbanken. Je hebt een dikke muur, dus kun je zitvensterbanken maken.
‘t Leemhuus laat zich verwarmen met een klein elektrisch straalkacheltje. Meer apparatuur voor verwarming is niet nodig.
Bouwmaterialen
‘t Natuurljk Huus is gebouwd van natuurlijke materialen, daar waar mogelijk. Het begrip ‘natuurlijk’ moet hier nog wel weer even onder de aandacht: ecologisch, duurzaam, maar ook haalbaar en logisch. De meest ecologische keuzes bleken soms niet mogelijk wegens het Bouwbesluit, nog niet gedane onderzoeken, tijd- of kennisgebrek.
De bouwmaterialen kunnen we het best maar langslopen aan de hand van de volgorde waarin je die nodig hebt bij de bouw van een huis. Te beginnen met de bouwput.
Bouwput
In een gewone bouwput zie je op het gele zand een fundering van dragende muren opgetrokken worden. Er komen dan vloerplaten van gewapend beton over en vervolgens wordt het huis er bovenop gezet. Bij ’t Natuurlijk is voor een beter isolerende onderkant van het huis gekozen. Net als een thermoskan niet optimaal werkt als de isolatie rondom niet helemaal goed is, moet je een huis ook helemaal rondom isoleren. ‘t Natuurlijk Huus heeft geen kruipruimte, maar kleikorrels onder de grond. Die kleikorrels worden in de zomer opgewarmd door warmteafgifte van het huis. In de winter geven ze die warmte weer af.
Normaal heeft een huis een kruipruimte. Dat is handig voor als je een antenne- of telefoonkabel naar de andere kant van het huis wilt trekken (of als je witlof wilt telen), maar verder is die kruipruimte toch vooral een loze ruimte. Een kille, vaak vochtige ruimte ook, die je goed moet isoleren en ventileren om optrekkende kou tegen te houden. Bij ‘t Natuurlijk Huus is de kruipruimte daarom volgespoten met kleikorrels (technisch zijn natuurlijk eerst de kleikorrels opgespoten en daarna de afwerkvloer aangebracht). Kleikorrels, in de plantenbak op kantoor absorberen ze vocht en geven dat af aan de wortels. Bij ‘t Natuurlijk Huus absorberen ze lucht. Die lucht wordt warm van het wonen er boven en daarna werken de kleikorrels als de luchtlaag van een thermoskan.
(Dat idee is inmiddels doorontwikkeld binnen de BV Natuurlijk. Nu zouden we kleikorrels vervangen door glas en er leidingen inleggen waar ventilatiewarmte door geblazen wordt om het glas altijd op temperatuur te houden.)
In de fundering en bij de vloerplaten hebben we gekozen het cement in de specie te vervangen voor traskalk. En de staalmatten in het gewapend beton zijn vervangen door glasvezelsnippers.
- Cement straalt radon uit. En het wordt uit de groeven van Portland uit het Engelse graafschap Dorset gegraven, daar wordt de natuur nogal door aangetast. Traskalk komt op veel grote schaal voor en tast de natuur niet aan bij delven.
- In ‘t hele Natuurlijk Huus is geen staal gebruik (op twee uitzonderingen na: de deuren in de breedtemuren hebben een betonnen latei met staal; de zware houten spanten hebben stalen schoenen om te voorkomen dat het hout plat gedrukt wordt). Daar is voor gekozen om de natuurlijke magnetische velden van de aarde en dus van de omgeving van ‘t huus niet te verstoren.
Afwerkvloer
Als je geen kruipruimte hebt (en in het geval van ‘t Natuurlijk Huus geen bovenverdieping) moet je in een heel vroeg stadium al definitief besluiten waar allerlei leidingen naar toe moeten. Elektrisch, data, tv, riolering, keuken, badkamer… het moest allemaal op tekening al precies geregeld worden en afwijken nadien was niet of nauwelijks mogelijk. Dat lijkt een nadeel, maar het grote voordeel is dat je van te voren heel goed alle facetten van de bouw hebt doorgenomen.
In de afwerkvloer ligt ook de vloerverwarming. Het grote voordeel van nieuwbouw is dat je die verwarmingbuizen lekker diep kunt wegleggen zodat de verwarming v-vormig naar de oppervlakte uitstraalt waardoor je een optimale verwarming krijgt.
Het karkas van de woning mocht niet van staal zijn en moest toch een zwaar grasdak kunnen dragen. Het zijn daarom grote houten leggers geworden die het huis zijn vorm en stevigheid geven, maar meteen ook een belangrijk deel van het karakter bepalen.
Houten leggers
Het moest hout worden in plaats van staal. Hout is een natuurlijk product dat zichzelf vermeerdert. De productie van staal kost enorm veel energie én grondstof dat zichzelf niet vervangt. Staal ontregelt de natuurlijke magnetische velden van de aarde.
Constructief bleek die oplossing heel goed haalbaar. Er moesten wel zware leggers aan te pas komen, maar daar werd het huis alleen maar mooier van. Boven de deuren in breedtemuren, moesten lateien gebruikt worden van staalbeton, om een soort van draaiende beweging vanuit de lengte-assen te voorkomen.
De muren
De muren zijn opgetrokken met baksteen buiten, porisosteen binnen en hebben vlaswol als isolatie.
Baksteen is baksteen, zou je denken. Een natuurlijk product dat gebakken is en klaar is Kees. Maar je hebt baksteen uit de Benelux en baksteen van verder weg. Je hebt ook baksteen die in open kolenvelden is gebakken en dus zeer milieubelastend is. Voor t Natuurlijk Huus is gekozen voor een Benelux-baksteen met een landelijke uitstraling.
Porisoblokken vormen de binnenwand. Er is op dit gebied geregeld een nieuw product op de markt, zoals een betonsteen met papierpulp erbij. Die heeft een hoge isolatiewaarde, maar er zit ook kankerverwekkend radon in. Poriso is een steen van natuurlijk materiaal zonder dat er bijvoorbeeld cement aan toegevoegd is. Groot voordeel van poriso is dat hij heel luchtig is. En stilstaande lucht is goede isolatie. Ideaal in combinatie met lemen binnenmuren (zie daarover meer onder ‘inrichting’).
Als spouw-isolatie is gekozen voor vlaswol. Vlaswol is een restproduct van de productie van linnen, puur natuur dus. Het is goedkoper dan glaswol en isoleert anderhalf keer beter. Je brengt het op dezelfde manier aan als glaswol én het verwerkt heel prettig. De metselaars van ‘t Natuurlijk Huus waren er heel tevreden over. Dat de reguliere bouw toch vooral glaswol gebruikt heeft vermoedelijk alleen maar met conservatief denken te maken.
In ’t Leemhuus hebben we de muren opgetrokken van strobaal en kalkhennep. Voor beiden heb je een dragend houten skelet nodig, waarna je stro of kalkhennep in de vakken verwerkt. Het zijn goedkope materialen en hebben een machtig grote isolatiewaarde. We hebben de muren afgewerkt met leem (uit de IJssel) en hout.
Hout
De buitenkozijnen van ‘t Natuurlijk Huus zijn van gecertificeerd hardhout. Dat wil zeggen dat er tropisch hardhout gebruikt is, met de garantie dat op de plek van rooien aan herplant gedaan wordt en dat de natuur geen geweld wordt aangedaan. FSC is het meest bekende certificaat, dat ook een sociale component kent, namelijk dat de arbeiders, hun gezinnen en de dorpen meedelen in de opbrengst van de houtproductie. CSA, FSI en PEFC zijn certificaten die wel de natuurlijke, maar niet noodzakelijkerwijs de sociale component hanteren.
De kozijnen zijn behandeld met natuurverf. Eerst is er een lijnolie opgestreken die het hout vettig maakt, daarna zijn grondverf en afwerklaag aangebracht. De vettige onderlaag maakt het hout waterafstotend, ook als er een barst in de toplaag zit.
De kozijnen van ’t Leemhuus zijn van gewoon inlands larixhout gemaakt en we hebben ze alleen maar meer behandeld met lijnolie. Als je namelijk terug gaat naar de basis dan is het verven van kozijnen bedoeld om ze weerbestendig te maken. Van lieverlee is daar een chemisch goedje onder de naam ‘verf’ voor gemaakt. Maar feitelijk is dat én smeertroep voor het milieu, én het is niet eens de beste manier om water buiten te houden. Sterker nog: als er een barst in de verf komt, komt daar water achter dat rustig de tijd krijgt voor het rottingsproces. Maak je het kozijn vet met lijnolie, dan wordt het hout waterafstotend en gaat het niet rotten. Lijnolie breng je makkelijker aan, het is natuurlijk, je hoeft geen hardhout te gebruiken én het geeft je mooie houten kozijnen in plaats van wit geschilderd.
De boeien van ‘t Natuurlijk Huus zijn van Platowood. Dat is gekookt grenenhout. Het proces is simpel. Grenenhout wordt in grote containers gelegd, daar wordt het gekookt met waterstoom. De cellulose sterft daardoor. Bacteriën die het hout regulier aanvreten herkennen het hout vervolgens niet meer als hout en weg is het rottingsproces. Platowood is te ruw om als kozijn te gebruiken, maar prima geschikt voor aftimmering van het buitenwerk.
In alles is bij de bouw van ‘t Natuurlijk Huus steeds weer gezocht naar de meest natuurlijke oplossing. Hierna een greep uit gemaakte keuzes.
- kleikorrels in de kruipruimte
- Geen cement in de specie, maar traskalk.
- Koper voor waterleidingen, koper is een natuurlijk product.
- Rioolbuizen zijn van gerecycled pvc
- Kettingen voor regenafvoer vanaf het dak
- Grindkoffers om het regenwater op te vangen, daarna gaat het terug naar het oppervlaktewater
- Natuurverf
- Platowood wat niet geverfd hoeft te worden
- vlaswol als isolatie
- gemalen puin in plaats van grind tegen de randen van het huis
- grasdak met daaronder EPDM (rubber) en geen bitumen (olie)
- Voor bestrating buiten is gekozen voor MBI-tegels GeoSenza Ardesia Sabbia Mare met Noordzee zand en schelpen en voor buiten de GeoColor+ Olivijn.
‘t Natuurlijk Huus heeft een gras-sedum dak, dat we samen met Hovenier Binnenpoorte hebben aangelegd.. Sedum kan met weinig water toe en daardoor is het dak ook groen (soms wat bruinig) in droge tijden. Gras wacht rustig op wat water en komt dan weer te voorschijn.
Gras-sedum is anderhalf keer zo duur als een pannen dak. Daar staan grote voordelen tegenover, ook financieel, maar zeker ook qua woongenot. Een gras-sedumdak vereist een zwaardere constructie van het huis. Het dakpakket zelf is zwaarder en het houdt regenwater vast. Sneeuw blijft ook langer liggen omdat er geen enkele warmte vanuit het huis naar buiten komt. Dergelijke factoren tellen op bij de dikte van het gekozen pakket. Alleen sedum heeft het dunste pakket op je dak nodig. Sedum wortelt niet diep en heeft weinig water nodig dat dus snel afgevoerd kan worden. Wil je ook grassen en kleine vetplantjes op je dak, dan moet je rekening houden met een diepere wortel, maar ook met een dikker substraat (geen zand, maar meer gemalen dakpannen) waar de plant zich kan vastzetten en waar vocht in kan absorberen. Hoe dikker de substraatlaag, hoe grotere planten er zullen overleven. Je kunt tot bomen aan toe op je dak zetten, maar dan moet je uitgaan van een betonnen constructie eronder.
Omdat ‘t Natuurlijk Huus een licht hellend dak heeft (20%) moesten er onderleggers komen om het substraat vast te houden. Ze lijken op eierrekjes en ze heten drainage-elementen, gemaakt van gerecycled rubber. ZinCo is leverancier.
En dan moet het dak natuurlijk waterdicht en wortelvast zijn. EPDM-systems gebruikt daarvoor het natuurlijke EPDM. Een dak wordt in autocat uitgetekend, het doek wordt aan één stuk in de fabriek gemaakt en over het dak uitgerold.
Om condens aan de binnenzijde van het dak te voorkomen is – naast de reguliere bouwtechnische praktijk – een damp-open-doek onder de houten aftimmering verwerkt.
Een gras-sedumdak:
- werkt erg temperatuur-isolerend, wat je huis koel houdt in warme zomers en de warmte binnenhoudt als je volop stookt.
is geluidisolerend. Dat komt door het dikke pak substraat, maar ook de grillige vorm die de plantjes aan het dak geven. dat breekt de geluidsgolven. - absorbeert veel water. Het kan bij een regenbui wel twee tot drie uur duren voordat er water van het dak komt. Dat water wordt door het substraat geabsorbeerd en door de planten gebruikt. Een flink deel verdampt ook. Je hebt daardoor minder afvoercapaciteit nodig.
- geeft planten en dieren nieuwe leefruimte
- staat ook gewoon mooi.
Techniek
“We moeten eigenlijk veel hoger in de bouwkolom”, zegt Hugo Willemsen van Willemsen Installatie en hij doelt daarmee op het tijdstip dat een installateur betrokken wordt bij (ver-)bouwplannen. “Technische installaties zijn steeds belangrijker in een huis of kantoorruimte. daar moet het gebouw omheen gebouwd worden.” Techniek is dus heel belangrijk.
Een groot deel van de technische installatie zit verpakt in het opwekken van energie en warm water. Zonnepanelen, windmolen en warmtepomp. Iedereen wil altijd weten hoe dat werkt. Nou, zonnepanelen leg je op het dak, een windmolen in de wind, via een stekker in het stopcontact krijg je stroom, stroom van de zon en de wind via panelen die zich na een jaar of zeven helemaal terugbetaald hebben en het daarna nog zeker tien jaar blijven doen. Een warmtepomp is technisch wat ingewikkelder, maar het resultaat is een boilervat met warm water voor in huis en voor het verwarmingssysteem. De winst zit ‘m in de trage verwarming (veel minder energieverbruik dan bij een geiser en cv-ketel), nadelen zijn er niet.
Klimaatbeheersing gebeurt in verschillende ruimtes op verschillend niveau, steeds op maat. Vloerverwarming is trage verwarming waarbij lage watertemperatuur volstaat (25 graden tegen 60-70 graden bij radiatoren), die moet je inzetten in leefruimtes. In de excursieruimte hangen WTW’s, warmteterugwininstallaties die bij ventilatie de koude buitenlucht langs warme binnenlucht laten lopen. Voor extreme kou hangt er een heater; die is zelden nodig maar zorgt ervoor dat de WTW’s minder zwaar uitgevoerd hoeven zijn. Op de slaap-studeerkamers hangen snel werkende radiatoren.
In de woon- en slaapvertrekken functioneert een ducotronicsysteem. Sensoren houden de CO2 in de gaten en sturen roosters boven het raam aan. Moet er een rooster open, dan gaat ook de centrale afzuiginstallatie aan om de lucht in beweging te krijgen. De stichting Natuurlijk zoekt naar oplossingen die lucht anders in beweging te krijgen om de centrale afzuiging (verplicht volgens het Bouwbesluit) overbodig te maken. Een eerste stap is al gemaakt. Samen met Solartube is een systeem voor de badkamer ontwikkeld, dat sensorgestuurd vocht regelrecht naar buiten afvoert als dat nodig is, gekoppeld aan een solartube, die licht binnenbrengt.
Aangezien de excursieruimte niet permanent bezet is, zou het zonde zijn er vloerverwarming in aan te leggen. Dat is immers een trage verwarming die het best functioneert bij permanent gebruik. De klimaatbeheersing in de excursieruimte is een drietrapsraket die begint met een koele basis, omdat de ruimte op het noorden ligt.
Een klein beetje bijverwarmen gaat via een WTW-installatie, een warmteterugwininstallatie. Deze radiatoren worden aangestuurd door de warmtepomp en werken op lage watertemperaturen. Ze zijn meteen ook klimaatbeheersers want als er teveel CO2 in de ruimte is gaan ze ventileren. Daarbij passeert de verse koude lucht de warme CO2-volle lucht zodat de koude lucht al lekker op temperatuur is als die binnengeblazen wordt.
De WTW’s worden gebruikt als het op korte termijn warm moet worden. De grote leemkachel wordt ingezet als we ruim van te voren weten wanneer er temperatuur gevraagd wordt. De leemkachel (van Vuurmeesters) moet je een uurtje flink stoken met hout. De hitte nestelt zich dan in de massief lemen wanden. Als het vuur gedoofd is gaan de schuiven van toevoer en afvoer dicht, de kachel blijft dan nog wel acht uur warmte uitstralen. Je kunt er de volgende ochtend de croissantjes in opwarmen. (En de as kun je ook weer gebruiken: als meststof in de groentetuin!)
In ‘t Leemhuus hebben we samen met Brink Climate Systems een Air70 geplaatst. Dat is een wtw die helemaal los functioneert. Lees er hier meer over.
Voor topwarmte – op heel koude dagen – beschikt de excursieruimte over een elektrische heater met propellor. Die gebruikt behoorlijk wat stroom. maar stroom produceert ‘t Natuurlijk Huus zelf en de andere verwarmers konden daardoor een geringere capaciteit hebben en zijn daarom erg energiezuinig.
In ‘t Leemhuus bleek wonderbaarlijk weinig techniek nodig te zijn. Dat komt natuurlijk ook omdat het geen woonfunctie heeft. Daardoor is elektriciteit, data, water en klimaatbeheersing voldoende.
Door de goede isolatie en de dampopen muren heeft Coen Doen voor ons uitgerekend dat een straalkacheltje voldoende zou zijn voor verwarmen van het grote leslokaal. We hebben er voor de zekerheid – maar ook om de mogelijkheid aan te geven – een paar infrarood-panelen bij opgehangen. Die geven een heerlijk lokale warmte. De panelen in ‘t Leemhuus zijn van ThermIQ. Infrarood heeft meerdere voordelen. De panelen verwarmen heel snel, ze verwarmen heel lokaal en ze verwarmen op elektrisch.
Voor warm water – wat dus niet nodig is voor verwarmen – is gekozen voor Clage-apparaten. Die hebben warmwaterdoorlopers, eigenlijk elektrische boilers, die je ter plekke kunt inzetten. Deze oplossing maakt het ook mogelijk dat je op willekeurig welke wastafel met alleen koud water, snel warmwater kunt regelen. Je hoeft niet toe te voeren, het wordt ter plekke warm gemaakt.
Op die manier zijn ook de douches voor de camping van warm water voorzien. Geen leidingen en apparatuur voor warm water vanaf de centrale bron, maar koud water dat ter plekke opwarmt.
In de keuken van ‘t Leemhuus is een boiler toegevoegd door Clage. Die zet je heel makkelijk aan en uit, zodat je dus alleen warm water op voorraad hebt als het moet, waarbij je de temperatuur nog kunt instellen.
De apparaten gebruiken wel meer stroom, maar 1: daarvoor hebben we zonnepanelen op het dak liggen. en 2: realiseer je warm water op plekken waar je er anders niet eens aan zou beginnen.